Groene dictator

Het klimaatprobleem is immens en het is niet zomaar opgelost. Langzamerhand realiseert iedereen zich dat we steeds minder tijd hebben en steeds meer ingrijpende maatregelen moeten nemen om het klimaatprobleem het hoofd te bieden. Daarom hoor ik tegenwoordig steeds vaker de geluiden over een instituut met veel verantwoordelijkheid en de macht om die verantwoordelijkheid ook te kunnen nemen. In deze blog schetst ik een scenario met zo’n instituut, maar ook wat mijn keuze zou zijn.

Het is 2100. De wereld heeft de klimaatcrisis afgewend met minimale schade aan de samenleving en de natuur. Binnen de samenleving staat de economie niet meer centraal, maar de mens en de natuur. Overconsumptie is niet meer de norm, maar duurzaamheid en duurzame producten.

In de 22^ste eeuw regeert het International Climate Institute (ICI), een gespecialiseerde organisatie van de Verenigde Naties, de economie, de politiek en het beleid. Wijzigingen op internationaal niveau worden alleen toegestaan indien ze goedgekeurd zijn door het ICI. In de staten zijn nationale varianten van het ICI actief met dezelfde rol. Het ICI voert maatregelen in ten goede van het klimaat.

Het doel van het International Climate Institute en de nationale varianten is om de veiligheid van de mensheid te waarborgen tegen gevaarlijke klimaatverandering, het voorzien in de behoefte naar kennis over milieu en het verlenen van assistentie aan staten met milieuproblematiek. Indien staten niet coöpereren, dan kan het ICI, in samenwerking met het IMF en de Wereldbank, sancties opleggen. De sancties kunnen zowel politiek als economisch van aard zijn.

Er zijn kritische geluiden op het ICI en de werkwijze daarvan. Het kan negatieve effecten opleveren voor een staat op economisch gebied, een nationale democratie kan tijdelijk buitenspel worden gezet en staten kunnen geïsoleerd raken van andere staten, van de wereldeconomie of van de wereldpolitiek door immense druk van het ICI. Ondanks een groeiende burgerbeweging tegen het ICI, ondersteund een overgrote meerderheid van de staten het instituut. Het heeft de wereld en de mensheid immers gered van een klimaatcrisis.

Het klinkt als het ideale scenario. Het brengt natuurlijk een aantal ongemakken met zich mee, maar een wereld zonder gevaarlijke klimaatverandering met minimale schade aan de natuur en de mensheid klinkt als een acceptabele situatie.

Maar in de huidige politieke werkelijkheid is zo’n instituut nooit haalbaar. Indien het zelfs haalbaar zou zijn, dan kost het nog steeds jaren voordat het opgericht is, de rol ervan duidelijk is en of het duidelijk is of het effect zal hebben op de wereld. Er zijn genoeg experts die pleiten voor een instituut met zo’n rol, die de mogelijkheid heeft om zulke maatregelen te kunnen nemen. Het lijkt mij ideaal als een onafhankelijk instituut opgericht kan worden met als enige taak om de belangen van de mensheid en de aarde te waarborgen in de samenleving inzake milieu. Alleen pleit ik niet voor een instituut met zoveel macht.

Eén groot nadeel van zo’n scenario is trouwens dat iedereen zijn verantwoordelijkheid zal afschuiven op zo’n instituut. Iedereen neemt het ICI dan voor lief en zal niet zelf zijn eigen gedrag aanpassen. Bij elk ongemak zal de schuld snel en makkelijk doorgeschoven worden naar het ICI. Het wordt gezien als een tiranniek heersend instituut over de samenleving, iets dat de economie naar ‘de kloten’ brengt en een gemakkelijk doelwit is voor tegenstanders. Het heeft immers een naam en gezicht. De meeste staten zullen ook niet blij zijn met het ICI, maar hebben geen andere keuze want ze willen liever geen zware sancties krijgen. Dit ondermijnt de democratie en het vertrouwen onder de burgers in hun volksvertegenwoordigers en hun regering. Het wordt vaak omschreven als een groene dictator. Het is ook een top-down benadering, en die werkwijze heeft zich vaak bewezen als contra-productief.

Met zo'n internationaal groen instituut is trouwens wel een denkfout verbonden. Namelijk dat een kleine elitegroepje wel even de wereld gaat redden. Zoals de nieuwe directeur van Milieudefensie laatst zei: “Wij moeten af van het naïeve idee dat een internationale elite die bij elkaar kwam in Parijs ons gaan redden”.

Nu klinkt het ineens niet als een ideale optie. Maar wat wel? Voor mij is er maar één optie, namelijk een burgerbeweging. Een samenleving met een koolstofrijke economie veranderen naar een samenleving met een koolstofvrije economie brengt enorm veel ongemakken met zich mee. Het zal zorgen voor minder vleesconsumptie, minder producten en minder tot geen autogebruik. Ook kan het een negatief effect hebben op de economie voor de korte termijn, met o.a. werkloosheid als gevolg. Zulke ongemakken kunnen alleen ondervangen worden indien de gehele samenleving dat ook accepteert.

Een samenleving kan het alleen accepteren indien een overgrote meerderheid hiervoor strijdt via een burgerbeweging. Een burgerbeweging door de hele wereld, waarbij iedereen zegt dat de ongemakken van een transitie een betere optie zijn dan een gevaarlijke klimaatverandering en daardoor ook niet de politiek of het bedrijfsleven kwalijk neemt dat ze daardoor minder populaire keuzes moeten maken. Dat is een scenario, waarbij gevaarlijke klimaatverandering afgewend kan worden met behoud van zelfverantwoordelijkheid en van de democratie.  

Er zijn genoeg voorbeelden waarbij de kracht van een burgerbeweging bewezen werd.  In het verleden zijn het voorbeelden zoals de Amerikaanse burgerbeweging tegen raciale segregatie, de burgerbeweging voor het recht van stemmen voor de vrouwen of de burgerbewegingen over de hele wereld voor vakbonden en verbeterde arbeidsomstandigheden. Maar tegenwoordig zijn er ook genoeg voorbeelden, zoals in India, waarbij volledige dorpen burgerlijke ongehoorzaamheid vertonen tegen het bouwen van kolencentrales.  In Nederland ontstaat er ook een burgerbeweging in het Noorden tegen het oppompen van gas.

Met een burgerbeweging krijgen de burgers zelf een stem én de macht om een verandering teweeg te brengen in hun omgeving. Vrijwilligers van een burgerbeweging ontwikkelen een variatie aan talenten, via het organiseren van debatavonden, het spreken voor een publiek en het ontwikkelen van slogans. Mensen moeten een bijdrage kunnen leveren aan een transitie en niet het gevoel krijgen dat zij niet betrokken worden bij het proces. Te vaak kom ik mensen tegen die twijfelen aan hun invloed, dat wat zij doen geen verschil uitmaakt en dat de economische en politieke elite toch wel de touwtjes in handen houdt. Het tegengaan van zulke gedachtes en het empoweren van burgers is juist de kracht van een burgerbeweging.

Een burgerbeweging is mooi en, indien ze goed wordt opgezet, ook erg effectief, maar het kost enorm veel energie, tijd en inzet. De vraag blijft altijd of een burgerbeweging wel tegenstand kan bieden aan het economische systeem en de gevaarlijke klimaatverandering, maar vooral of we op tijd kunnen zijn. Het eerlijke antwoord is dat we het niet weten. We weten niet wanneer we het ‘tipping point’ van een burgerbeweging hebben benaderd waardoor het van een minderheid in een meerderheid zal veranderen.

We weten ook niet wanneer we de ‘tipping points’ van gevaarlijke klimaatverandering benaderen. Het is bekend dat we nog maar acht jaar hebben om binnen 1.5 graad aan temperatuurstijging te blijven. Voor 2 graden hebben we wat meer tijd, maar dat brengt meer gevaarlijke situaties met zich mee zoals het verdwijnen van een aantal eilandstaten door de stijging van de zeespiegel.

Een burgerbeweging is de enige optie omdat iedereen z'n verantwoordelijk moet nemen en z'n gedrag moet veranderen. Dit kan deels opgelegd worden door wetten vanuit de democratie over bijvoorbeeld meer groene energie, minder milieuvervuiling en meer efficiëntie bij productie, maar het komt uiteindelijk neer op het gedrag van de individuele persoon. Indien we ons gedrag niet op tijd gaan veranderen, dan zal de aarde wel zorgen dat we gaan veranderen. En dat willen we echt niet.  

Het is geen gemakkelijke opgave en JMA kiest hiermee zeker niet voor de korte termijn opties. JMA, als een grassroots organisatie, kiest voor de eerlijke en duurzame optie, namelijk een burgerbeweging. Alleen met een sterke burgerbeweging kan een transitie echt gerealiseerd worden en standhouden. Wij hebben immers geen keuze.

Ik sluit af met een geweldige quote van de documentaire Disruption over de kracht van een burgerbeweging: “There is no replacement for human bodies, standing as one, voices raised as one, making a political demand”.

Lawrence Cheuk