Biodiversiteit en milieuesthetiek.
Waarom ik actief betrokken ben
bij de klimaatbeweging
Zo'n zes jaar geleden fietste ik op de vroege morgen door
Leiden. Ik had om 9.00 uur college - een wat lastige tijd voor een jonge
student - en ik had haast. Midden op de weg stond een grote meeuw die mij de
weg versperde. Ik fietste gewoon rechtdoor met dezelfde vaart en op het laatste
moment vloog de meeuw weg, zodat hij net niet geraakt werd door mijn voorwiel.
Ik vervloekte het beest en was van mening dat die lelijke meeuwen voor mij uit
de weg zouden moeten gaan. Het was toch zeker mijn fietspad?
Maar een paar seconden later besefte ik me dat het fietspad
eigenlijk helemaal van niemand is.. Het is eenvoudigweg een stuk grond waarop
mensen toevallig stenen hebben gelegd, om het vervolgens een fietspad te noemen
en er voor mensen geldende regels aan te verbinden. De mens heeft toevallig
afgesproken dat er fietsers mogen vertoeven, maar het is niet meer dan een
stukje aarde, waar meerdere organismen aanspraak op willen maken.
Een meeuw probeert te overleven. Op het strand. Op de daken
van huizen. Op door mensen geplaveide wegen. Voor zo'n meeuw maakt het geen
verschil: hij leeft eenvoudigweg ergens op aarde. Vertoeft daar waar hij eten
kan vinden. Wie zijn wij mensen om ons een stuk land compleet toe te eigenen
waar wij toevallig stenen op hebben gelegd? Huizen, kantoorpanden, wegen, de
lucht, landbouwgrond, kanalen.. Wij bouwen, wij grijpen in, wij veranderen het
landschap. Maar betekent dat ook dat wij ons het alleenrecht toe-eigenen op al
die stukken land, die door ons gecultiveerd zijn? Ik vind van niet.. Ik vind
dat er een balans moet bestaan tussen de natuur en de mens. Een balans die al
jaren ernstig verstoord is, vooral vanaf het midden van de achttiende eeuw.
De natuurlijke balans waar ik het hier over heb valt samen
met het begrip biodiversiteit.
Biodiversiteit is de variatie in levende organismen, waarin die verschillende
organismen elkaar op grotere schaal in leven houden. Planten, dieren,
micro-organismen en de niet-levende natuur vormen een natuurlijk balans.
Wanneer de natuur 'met rust' gelaten wordt is er sprake van een zichzelf in
stand houdend ecosystemen van leven. Voordat de homo sapiens de aarde koloniseerde bestond die balans er. Af en toe
stierf er wel een bepaalde vorm van leven uit. Maar dat zorgde altijd weer voor
een nieuwe balans. Op dit moment zijn wij, de mensen, de balans ernstig aan het
verstoren. We bedreigen diersoorten en planten, laten ze zelfs op grote schaal
en in rap tempo uitsterven. De planeet als geheel is ook het slachtoffer. Maar
ook wij zelf, als deel van het wereldwijde netwerk van ecosystemen.
De natuur geeft ons voedsel, hout en bouwstoffen. De
middelen om ons te kleden, en energie om onszelf te voeden en onze technologie
draaiende te houden. Wij ademen de zuurstof die bomen uitstoten. Wij halen de
bouwstoffen voor ons lichaam uit planten en dieren. En wij gebruiken fossiele
brandstoffen om onze geavanceerde voertuigen mee aan te drijven. Dit zou geen
probleem moeten zijn.. De mens is immers ook een biologisch wezen, die zijn
natuurlijke plek inneemt in de voedselketen. Het is echter wel een probleem,
omdat we met zo belachelijk veel zijn, en op zo'n grote schaal schadelijke
stoffen gebruiken.
Biologen vertellen ons dat de homo sapiens, als biologisch wezen van ca. 50 tot 80 kilogram, in
evenwicht met de natuur zou kunnen leven als we met ongeveer 10 miljoen mensen
zouden zijn. Feit is echter dat we zó slim zijn dat wij onze soort verder en
verder hebben kunnen uitbreiden. In vergelijking met 1750 is het aantal mensen
op aarde maar liefst 10 keer (!) toegenomen, van 791 miljoen tot ca. 7 miljard.
We blijven langer leven en weten steeds meer monden te voeden.
Daarbij komt dat we bossen kappen, waardoor verwoestijning
optreedt, wat een verlies aan biodiversiteit met zich meebrengt. Tevens komt er
daardoor koolstof vrij, die opgeslagen was in de bomen. Die vermengt zich na de
kap met de zuurstof in de lucht, zodat onnatuurlijk grote hoeveelheden CO2 in
de atmosfeer terecht komen. Dit zorgt op zijn beurt voor opwarming voor de
aarde, waardoor ijs smelt en waterniveaus stijging, wat weer een bedreiging vormt
voor mens en dier. Ook vernietigen we koraalriffen, maken we ons schuldig aan
overbevissing, en verbranden we fossiele brandstoffen voor ons vervoer en voor
onze voeding. Zo kan ik nog wel even doorgaan..
Al deze grootschalige menselijke ingrepen in de natuur
beïnvloeden elkaar, waardoor een soort cirkel van destructie ontstaat. De Gaia Theorie van James Lovelock, een
onafhankelijke wetenschapper en natuurbeschermer, houdt in dat verstoringen in
het ene ecosystem, ook andere ecosystemen beïnvloeden, wat wereldwijde gevolgen
heeft. We vernietigen niet alleen plant- en diersoorten, en daarmee de aarde.
We vernietigen daarmee ook de basis voor het menselijk leven.
Wat is hiervoor de oplossing? De wat controversiële
environmentalistische school genaamd Deep
Ecology zou willen pleiten voor een sterke reductie van het aantal mensen
op aarde. De populatie moet slinken, zodat de natuur weer ruimte krijgt. Mensen
zijn in de visie van de deep ecologists
het probleem en zijn ondergeschikt aan de natuur.
Ik zelf wil niet mee gaan in deze denkwijze. Naar mijn
mening kan er heel veel bereikt worden als we meer op zoek gaan naar een
evenwicht, ook al zijn we met zoveel mensen. Het vooruitzicht van vele
wetenschappers is dat de wereldpopulatie zal stijgen tot ongeveer 10 miljard
mensen. Dat is een enorme hoeveelheid, maar de verwachting is dat de
bevolkingstoename vanaf dat punt af zal remmen. We zullen een balans moeten
vinden met de natuur terwijl er 10 miljard mensen op aarde leven, in plaats van
met de 10 miljoen waarmee de homo sapiens
'natuurlijkerwijze' - in vergelijking met andere diersoorten van ons gewicht -
op aarde zou kunnen zijn.
Op de technische details van hoe we die balans zouden kunnen
bereiken wil ik nu niet al te diep ingaan. Het is helder dat we naar een
circulaire economie moeten gaan. Dat we minder vlees en vis zullen gaan
consumeren, en minder plastic en chemicaliën in de natuur zullen moeten gaan
dumpen. Een radicale omslag van eindige naar duurzame energiebronnen staat
daarbij hoog op de prioriteitenlijst. Maar die verandering kan er pas komen als
we de basis aanpakken. En die basis vinden we in de esthetiek.
Wij mensen zijn biologische wezens. Wij maken deel uit van
ecosystemen. Wij zijn eenvoudigweg een onderdeel van de voedselketen. Dat wij
die voedselketen zijn gaan beheersen, dat we erboven uitgestegen zijn, betekend
nog niet dat we op de lange termijn ons
eigen voortbestaan in de hand hebben! Dat hebben we alleen als we ons
beseffen wat wij in onze kern zijn: een onderdeel van de natuur.
Mensen proberen alles om zich heen altijd te rationaliseren.
De hierboven uiteengezette observaties zijn vooral gebaseerd op de feiten die wetenschappers
boven tafel hebben gehaald. Meningen zetten we kracht bij met zulke harde
feiten. Verklaringen voor het klimaatprobleem komen voort uit empirische
onderzoeken. Maar als ik eerlijk ben tegenover mezelf, is het een gevoel dat mij zo begaan maakt met de
wereld om me heen. Ik voel me onderdeel van de natuur. Deel van een ecosysteem.
En daarmee ook enigszins verantwoordelijk voor mijn omgeving. Dat is de reden
dat ik actief ben bij de klimaatbeweging!
Ik kan me niet voorstellen dat er mensen zijn die dit gevoel
niet hebben. Bij de een zal het meer op de voorgrond staan dan bij de ander,
maar wie kan er nou niet genieten en tot rust komen van een mooie wandelingen
in de natuur? Heeft niet iedereen tenminste één keer per jaar de neiging om de
zon en bergen op te zoeken? Wie geniet er niet van het opsnuiven van frisse
berglucht, van de geur van dennenbomen in een regenachtig woud, of een
zonsondergang aan zee? Wie houdt er nou niet van wilde dieren in de natuur, die
in perfecte balans met hun omgeving leven? Wie voelt zich niet schuldig als hij
per ongeluk een levend wezen aanrijdt. Zoals een kat, of zelfs een rat of een
meeuw?
Laten we teruggaan naar dit gevoel van eenheid met de
natuur! Laten we met ons allen tot het inzicht komen dat wij één moeten zijn
met onze leefomgeving. Kunstenaars speelden hierop in tijdens de periode van de
Romantiek. Filosofen van weleer, zoals Plato, Spinoza en Schelling, wezen ons
op de nietigheid van de mens in de natuur, en op de genialiteit en intelligente
samenhang van het bestaan en het leven als geheel. Pas wanneer wij ons beseffen
dat we slechts een onderdeel zijn van de natuur.. Dat we onze eigen,
natuurlijke leefomgeving aan het uitputten zijn en als we dichter bij ons zelf
als biologisch wezen komen te staan.. Dán kan er echt een verandering
plaatsvinden. Het is de esthetiek die de basis vormt voor verandering. Als de
mens zich herontdekt als onderdeel van één groot en prachtig ecosysteem, volgen
de handelingen als vanzelf. Dan kan de natuurlijke balans mogelijk hersteld
worden. Daar zijn we slim en rationeel genoeg voor!
Rembrandt Rowaan,
Bestuurslid Educatie
